องค์ประกอบของศาสนา
องค์ประกอบศาสนาที่สำคัญที่สุด มี 5 ประการ คือ

1. ศาสดา

2. คัมภีร์ศาสนา

3. นักบวช

4. ศาสนสถาน

5. สัญญลักษณ์ศาสดา

ศาสดา

ศาสดา คือ ผู้ก่อตั้งศาสนา ทรงคุณลักษณะแตกต่างไปตามประเภทของศาสนาแบ่งออกได้เป็น 2 ประเภท คือ

1. ศาสดาของศาสนาเทวนิยม หมายถึง องค์อวตารหรือศาสนฑูตของพระเจ้าเพราะพระประสงค์ที่จะช่วยกอบกู้มนุษย์ให้พ้นจากบาปหรือความทรมานจึงได้แสดงพระองค์ให้ปรากฏแก่มนุษย์ในลักษณะต่าง ๆ ดังนี้

1.1 ในฐานะเทพอวตาร (Divine Incarnation) ที่แปลงกายจากภาคพระเจ้าในสวรรค์ลงมาในร่างกายของมนุษย์ ทำหน้าที่ของตนเสร็จแล้วก็กลับสู่สวรรค์ดังเดิม ได้แก่ เทพอวตารในศาสนาฮินดูที่เรียกว่านารายณ์อวตาร พระเยซูในศาสนาคริสต์ นักบุญจอห์น กล่าวว่าเป็นพระเจ้ากลับกลายเป็นมนุษย์แต่นักศาสนาบางท่าน เช่น ฮีโอโดตุสไม่ยอมรับโดยกล่าวว่าพระวิญญาณศักดิ์สิทธิ์ลงสู่พระเยซูในขณะรับศีลจุ่ม พระเจ้าจึงไม่ใช่พระเยซู พระเยซูไม่ใช่บุตรของพระเจ้าแต่เป็นบุตรบุญธรรมเท่านั้น

1.2 ในฐานะนักพรตหรือฤาษี (Seers) ซึ่งบำเพ็ญตบะอย่างแรงกล้าสามารถได้เห็นได้ยินเสียงทิพย์ขณะจิตใจสงบ จดจำคำของเทพเจ้าได้และนำมาจารึกเป็นลายลักษณ์อักษรกลายเป็นคัมภีร์ทางศาสนาขึ้น เช่น คัมภีร์พระเวท หรือศรุติ คือคัมภีร์ว่าด้วยความรู้ที่ได้มาจากการฟังของฤาษีเหล่านี้คือ กัสยปะ, อรตี, ภารทวาชะและเคาตมะ เป็นต้น ต่อมาท่านนักพรตเหล่านี้ถูกสถาปนาขึ้นเป็นเทพเจ้าในสวรรค์

1.3 ในฐานะผู้พยากรณ์ (Prophets) คือผู้ประกาศข่าวดีหรือวรสารของพระเจ้า และทำนายเหตุการณ์ต่าง ๆ ที่จะเกิดกับมนุษย์ในโอกาสต่าง ๆ เช่น ศาสนายิวเชื่อเรื่องพระผู้มาโปรด(Messiah) เช่นโมเสส ซึ่งต่อมาทำให้เกิดศาสนาคริสต์และอิสลามขึ้น ศาสดาพยากรณ์ไม่ได้ตั้ง

ศาสนาขึ้นใหม่แต่ได้นำเทวโองการมาประกาศให้คนทั่วไปปฏิบัติตามในศาสนาคริสต์ถือว่าศาสดาพยากรณ์ทุกองค์ในศาสนายิวคือผู้มาเตรียมทางไว้สำหรับพระเยซูคริสต์ ในศาสนาอิสลามยอมรับว่ามีศาสดาพยากรณ์มาแล้วเป็นอันมาก เช่น โมเสสในศาสนายิว และพระเยซูในศาสนาคริสต์ ศาสดาพยากรณ์หรือนะบีเหล่านั้นคือ ศาสดาพยากรณ์ของพระเจ้าแต่ถือท่านนะบีมุฮัมมัดเป็นศาสดาพยากรณ์องค์สุดท้าย

2. ศาสดาของศาสนาอเทวนิยม คือมนุษย์ผู้ค้นพบหลักสัจธรรมด้วยตนเอง หรือรวบรวมหลักธรรมคำสอนเสร็จแล้วนำมาประกาศเผยแผ่แก่ผู้อื่น และตั้งศาสนาของตนขึ้นได้โดยสอนให้พึ่งตนเองไม่สอนให้กราบไหว้วิงวอนจากสิ่งภายนอกแบ่งได้ 3 ประเภท คือ

2.1 พระสัมมาสัมพุทธเจ้า คือท่านตรัสรู้เองโดยชอบเป็นศาสดาในฐานะเป็นครูแห่งเทวดาและมนุษย์ทั้งปวง

2.2 ศาสดามหาพรต (Extremist) คือศาสดาในศาสนาเชนเรียกอีกอย่างว่า ตีรถังกรมีอยู่ 24 องค์ องค์สุดท้ายนามว่า มหาวีระ สอนเน้นการบำเพ็ญพรตแบบทรมานตนด้วยหลักอหิงสาอย่างยิ่งยวด ปฏิเสธเทวนิยมแบบพราหมณ์ยืนยันชะตากรรมลิขิต

2.3 ศาสดานักปราชญ์ (Scholastic Sages) คือศาสดาที่ไม่ได้ออกบวชเป็นสมณะหรือนักพรตดำเนินชีวิตอยู่อย่างผู้ครองเรือนแต่สนใจในศาสนาและการปฏิบัติเข้าใจศาสนาแตกฉานรวบรวมระบบจริยธรรมตามที่เป็นแบบโบราณธรรม และหลักปฏิบัติตนในครอบครัวบ้าง เช่น ขงจื้อหรือเล่าจื้อ เป็นต้น