พระราชดำรัส ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

พระราชดำรัสตอบ
พระบรมวงศานุวงศ์ แลข้าทูลละอองธุลีพระบาทฝ่ายหน้า พ.ศ. 2446

.........
ฝ่ายเหตุซึ่งควรเป็นที่ยินดีก็มีอยู่ด้วยมกุฎราชกุมารของเรา ซึ่งได้ออกไปเล่าเรียนอยู่ในประเทศยุโรปหลายปี ได้เรียนสำเร็จกลับมาถึงบ้านเมือง .....
.........
กระทรวงโยธาธิการ การทำรถไฟสายเพชรบุรีเป็นสำเร็จได้เเปิดใช้แล้ว ..... ส่วนการสร้างรถไฟสายเหนือนั้น ได้ลงมือทำการแล้วตลอดจนถึงเมืองพิจิตร แลได้ตรวจทำแผนที่ กรุยทางจนถึงเมืองพิชัยเสร็จแล้ว
กระทรวงการคลัง การธนบัตรที่ได้จัดตั้งขึ้นเมื่อศกก่อน ควรยินดีที่มหาชนพากัน แลเห็นประะโยชน์พอใจใช้สอยมาก ..... อนึ่ง เหตุที่อัตราแลกเงินกับทองต่างประเทศ ราคาเงินลดถอยลงโดยลำดับ เกิดความลำบากขัดข้องในการค้าขายทั่วไปเป็นอันมาก จึงจำเป็นต้องแก้พระราชบัญญัติอัตราทำเงินบาทในโรงกษาปน์ อย่าให้อัตราเงินบาทที่จะแลกเปลี่ยนกับทองคำต่างประเทศตกต่ำลงไปได้อีก ..... แต่หวังใจว่าเมื่อราคาเงินบาทในเมืองเรา ได้ตั้งมั่นอยู่กับราคาทองคำแล้ว คงจะเป็นการสดวกต่อไป
.........
พระราชดำรัสตอบ
ในการบำเพ็ญพระราชกุศลนักขัตฤกษ์
เฉลิมพระชนมพรรษา บรรจบครบรอบ 50 ปี พ.ศ. 2446
.........
เป็นธรรมดาของผู้ที่มุ่งหมายไม่คิดแก่กายแลชีวิต เพื่อจะทำการให้สมประสงค์อย่างหนึ่ง เมื่อแลถอยหลังไปได้เห็นผลแห่งความพยายามนั้น เป็นผลสำเร็จ ถึงไม่เต็มความปรารถนาเพียงกึ่งหนึ่งก็ดี ก็ย่อมมีความเบิกบานใจ เป็นเครื่องยั่วให้เกิดความอุตสาหะแรงกล้าขึ้น ในกาลข้างหน้าที่จะทำต่อไป .....
.........
พระราชดำรัสตอบ
ในการที่กรมทหารบกทูลเกล้าฯ ถวายคฑาจอมพล พ.ศ. 2446

 

..... แท้จริงทุกประเทศทั่วโลกแต่โบราณมา ย่อมยกย่องว่าทหารเป็นจำพวกที่มีเกียรติยศสูง เกียรติยศใหญ่ จนคำว่าขัตติยะ ฤา กษัตริย์ ซึ่งเป็นคำหมายชาติของคนพวกหนึ่งซึ่งเป็นทหาร ได้ใช้เป็นคำเรียกพระเจ้าแผ่นดินทั่วไปว่า พระมหากษัตริย์คือ ท่านผู้เป็นทหารใหญ่เช่นนี้ ถือว่าเป็นคำยกย่องอย่างสูงซึ่งจะพึงยกย่องได้ ......
..... เรารับคทาจอมพลอันนี้ด้วยทวีความตั้งใจ ที่จะทำนุบำรุงการทหาร ให้เจริญยิ่งขึ้นโดยสามารถ อันไม่เฉพาะแต่เป็นประโยชน์ในทางทหารฝ่ายเดียว ย่อมเป็นประโยชน์ทั่วไปในความสุขของอาณาประชาราษฎร แลอิสระภาพของชาติ แลบ้านเมืองด้วย .....

พระราชดำรัสตอบ
พระบรมวงศานุวงศ์ แลข้าทูลละอองธุลีพระบาทฝ่ายหน้า พ.ศ. 2447

 

........
เมื่อเดือนมีนาคม ศก 122 พวกผู้ร้ายเงี้ยวในมณฑลพายัพ ที่หลบหนีกองทหารออกไปจากข้างใน ไปก่อการกำเริบขึ้นที่เมืองเชียงของ แลเชียงแสน ซึ่งอยู่ปลายแดนพระราชอาณาเขต ได้ปราบปรามเป็นการเรียบร้อยราบคาบแล้ว .....
......
...... การขุดคลองคูนาในทุ่งหลวงจวนจะเสร็จ เรากำลังคิดกะการที่จะขุดคลองคูนา ในท้องทุ่งฝั่งเจ้าพระยา ฟากตะวันตกต่อไป
...... คลองภาษีเจริญ คลองดำเนินสดวกได้ขุดแล้ว ..... กำลังจะซ่อมคลองแสนแสบทางด้านตะวันตกต่อไป .....
..... จำนวนเงินที่ใช้ด้วยธนบัตรทวีขึ้นทุกทีจนถึงแปดล้านบาทในเวลานี้
.....
..... เราได้อนุญาตให้มกุฎราชกุมารบรรชาอุปสมบทในปีนี้ ....
..........
พระราชดำรัสตอบ
พระบรมวงศานุวงค์ แลข้าทูลอองธุลีพระบาทในฝ่ายหน้า
ในการเฉลิมพระชนมพรรษา พ.ศ. 2448

.........
ก็แลในระยะปีที่ล่วงมานี้ การงานที่ได้จัดทำ เพื่อทำนุบำรุงความเจริญสุขสำราญของบ้านเมือง แลอาณาประชาราษฎร์ก็มีหลายอย่าง คือ ได้ตั้งพระราชบัญญัติแก้ไขวิธีทาส เพื่อจะเลิกล้างวิธีทาสให้หมดไป โดยรวดเร็วกว่าที่ได้ผ่อนผันไว้ แต่ก่อน
อีกอย่างหนึ่ง ได้กำหนดการที่จะเลิกบ่อนเบี้ย อันเป็นสิ่งที่ทำให้เกิดความชั่วร้ายแก่ประชาชนให้หมดไปโดยเร็ว.....
อีกอย่างหนึ่ง ได้ตั้งพระราชบัญญัติลักษณะเกณฑ์ทหาร เพื่อจะผ่อนผันไม่ให้คนทั้งหลาย ที่ต้องกะเกณฑ์เข้ารับราชการทหาร ได้รับความเดือดร้อนดังวิธีเดิม แลให้เป็นประโยชน์แก่การทหาร ตามสมควรแก่ปัจจุบันสมัย ยิ่งขึ้นกว่าแต่ก่อนด้วย
ในปีนี้ ..... ได้อนุญาติให้บริษัทขุดคลองนาต่อออกไป ในทุ่งฝั่งตะวันออกของแม่น้ำนครนายก อีกทุ่งหนึ่ง
การสร้างทางรถไฟนั้น รถไฟที่ได้อนุญาตให้บริษัทำแต่กรุงเทพฯ ไปถึงแม่น้ำท่าจีน เปิดใช้การได้ในปีนี้ แล้วสายหนึ่ง แลยังจะทำแต่แม่น้ำท่าจีน ต่อจนแม่น้ำแม่กลองอีกสายหนึ่ง ส่วนรถไฟหลวงสายเหนือ ได้วางรางสำเร็จแล้วถึงปากน้ำโพ จะได้เปิดใช้การในเร็ว ๆ นี้ ทางรถไฟที่จะทำขึ้นใหม่อีกสายหนึ่ง ตั้งแต่กรุงเทพฯ ไปถึงแม่น้ำบางปะกง ก็ได้ตรวจกรุยทางสำเร็จแล้ว .....
..... เมื่อพิจารณาดูเห็นว่ารถไฟ เป็นของที่เกิดผลกำไรในการที่ทำ แลประเทศอื่น ๆ ก็ย่อมกู้เงินมาก่อสร้างทางรถไฟโดยมาก จึงตกลงให้กู้เงินต่างประเทศมาสำหรับใช้ก่อสร้างทางรถไฟอย่างประเทศอื่น การกู้เงินต่างประเทศที่เมืองเราทำเป็นครั้งแรกในปีนี้ สำเร็จได้เป็นอย่างดีดังประสงค์ .....
ส่วนการสร้างสรรพสิ่งที่เป็นประโยชน์แก่มหาชนนั้น รถรางที่ได้อนุญาตให้บริษัทก็ได้สำเร็จ จะได้เปิดใช้งานในเร็ว ๆ นี้ .....
.........
พระราชดำรัสตอบ
ในการทรงเปิดรถรางไทยทุนจำกัด พ.ศ. 2448

ในข้อต้น เราย่อมเห็นอยู่ว่า รถรางเป็นเครื่องสำเร็จประโยชน์แก่มหาชนในพระนครของเรา ด้วยกระทำให้การไปมาในที่ไกลเป็นการง่าย อีกประการหนึ่งบริษัทนี้ได้ตั้งขึ้นโดยคนไทย ทั้งมีความยากลำบากซึ่งจะต้องข้ามล่วง ได้ข้ามล่วงลุแล้ว ถึงเวลาที่จะได้เปิดใช้ในกำหนดเร็ววันไม่เคลื่อนคลาด น่าชมความฉลาด แลความพยายามของผู้ที่จัดการให้สำเร็จได้
.........
พระราชดำรัสตอบ
ในการทรงเปิดรถไฟสายเหนือ พ.ศ. 2448
.......
...... ในบรรดาการโยธาก่อสร้างทั้งหลาย อันมนุษย์ได้คิดค้นคว้าหาทำขึ้นได้นั้นไม่มีสิ่งใด ๆ ที่จะเป็นผลใหญ่ยิ่งในการปกครองบ้านเมือง แลในอาการกิริยาแลความเจริญของอาณาประชาชน ให้เห็นได้ชัดเจน เสมอเหมือนเช่นทางรถไฟนี้ ด้วยเหตุว่าในการที่ทางรถไฟชักนำให้ตำบลต่าง ๆ ไปมาถึงกันได้ใกล้ชิด ......
......
พระราชดำรัสตอบ
พระบรมวงศานุวงศ์ แลข้าทูลละอองธุลีพระบาทฝ่ายหน้า
ในการเฉลิมพระชนมพรรษา พ.ศ. 2449

.........
...... ในการซึ่งควรจะยกมากล่าวให้ปรากฎในมงคลสมาคมนี้ได้หลายอย่างคือ
......
การปกครองท้องที่ตามหัวเมืองในศกนี้ เมื่อแลเห็นว่าบ้านเมืองเจริญขึ้น จึงได้จัดวิธีปกครองหัวเมือง บางมณฑล ให้สมควรแก่กาล คือได้ให้รวมเมืองจันทบุรี เมืองระยอง เมืองขลุง 3 เมือง จัดเป็นมณฑลเทศาภิบาล เรียกว่ามณฑลจันทบุรีมณฑลหนึ่ง แยกบริเวณ 7 หัวเมือง ออกจากมณฑลนครศรีธรรมราช จัดการปกครองเป็นมณฑลเทศาภิบาลเรียกว่า มณฑลปัตตานีอีกมณฑลหนึ่ง กับได้จัดวิธีการปกครองหัวเมืองขึ้น นครเชียงใหม่ นครน่าน นครลำปาง นครลำพูน บรรดาอยู่ข้างฝ่ายเหนือในลุ่มลำน้ำของ รวมเป็นมณฑลพายัพเหนือ อยู่ในความตรวจตราปกครองของข้าหลวง ตั้งที่ว่าการ ณ เมืองเชียงรายแห่งหนึ่ง
.......
....... ในปีนี้ได้เลิกบ่อนเบี้ยหมดแล้วทุกหัวเมือง ยังคงมีอยู่แต่ในจังหวัดกรุงเทพฯ บ่อนเหล่านี้คงจะเลิกได้หมด ในภายหน้า
การรถไฟสายเหนือได้เปิดใช้แล้วถึงปากน้ำโพ แลยังกำลังวางรางต่อไปในตอนเมืองพิษณุโลก สายตะวันออกที่จะทำไปแม่น้ำบางปะกง ได้ถมดินสำเร็จมากแล้ว ..... ได้ตรวจทางรถไฟ หมายจะทำต่อไป จากเมืองพิชัย แยกไปเมืองสวรรคโลกสายหนึ่ง จากเมืองนครชัยศรีขึ้นไป เมืองสุพรรณบุรี แลเมืองอุทัยธานีอีกสายหนึ่ง ตรวจทางรถไฟต่อแต่เมืองเพชรบุรีลงไปทางมณฑลชุมพร มณฑลนครศรีธรรมราช จนถึงมณฑลปัตตานีสายหนึ่ง แยกจากมณฑลนครศรีธรรมราชไปมณฑลภูเก็ตสายหนึ่ง .....
การโทรเลข ได้ต่อสายใช้ได้ถึงเมืองตรัง เมืองกระบี่ เมืองพังงา แลเมืองภูเก็ตอีกสายหนึ่ง
.....
พระราชดำรัสตอบ
ประชาชนเมืองตราด พ.ศ. 2450
.........
..... ซึ่งเจ้าทั้งหลายคิดเห็นว่า เราเหมือนบิดาที่พลัดพรากจากบุตร จึงรีบมาหานั้น เป็นความคิดอันถูกต้องแท้ ขอให้เชื่ออยู่ในใจเสมอสืบไปในเบื้องหน้า ดังเช่นที่คิดเห็นในครั้งนี้ว่า เราคงจะเป็นเหมือนบิดาของเจ้า เสมอตลอดไป ย่อมยินดีด้วยในเวลามีความสุข แลจะช่วยปลดเปลื้องอันตรายในเวลามีภัยได้ทุกข์
........
พระราชดำรัสตอบ
ประชาชนชาวพระนคร พ.ศ. 2450
..... การเวลาชั่วชีวิตคนหนึ่งนั้น ก็เรียกว่าระยะเวลาสั้น ๆ อันหนึ่งในพงศาวดารของประเทศหนึ่ง แต่ในกรุงสยามทุกวันนี้ มีการเปลี่ยนแปลง แปลกกว่ากรุงสยามเมื่อแต่ก่อน ในชั่วชีวิตมนุษย์หนึ่งนั้นเป็นอันมาก การที่ให้คนเป็นไทแก่ตนเองยิ่งขึ้น การที่จัดการปกครอง แก้กฎหมายทั้งหลาย แลจัดวิธีเก็บภาษีอากรให้ดียิ่งขึ้น การศึกษาวิชาการที่จัดให้ดำเนินไปเป็นอันมาก การทำหนทางภายในบ้านเมืองของเรา ให้สดวกยิ่งขึ้น แลการได้จัดการแก้ไขเปลี่ยนแปลงอย่างอื่น ๆ ......
.........