บทบาทและหน้าที่สำคัญของวิทยากร

ในการจัดการฝึกอบรม ผู้ที่มีบทบาทสำคัญที่สุด ที่จะก่อให้เกิดการเรียนรู้หรือช่วยให้การจัดการฝึกอบรมเกิดประสิทธิภาพและประสิทธิผลมากน้อยเพียงใด ก็คือวิทยากรการฝึกอบรม วึ่งบทบาทและหน้าที่ที่สำคัญของวิทยากรมีอยู่ 6 ประการใหญ่ ๆ ด้วยกัน คือ

1. จัดเตรียมหลักสูตรการฝึกอบรม กำหนดเป้าหมาย ปรัชญาของการฝึกอบรม และกำหนดรายละเอียดของเนื้อหาในการดำเนินการฝึกอบรม

2. จัดเตรียมโปรแกรมการฝึกอบรม ศึกษาหาข้อมูลเกี่ยวกับผุ้เข้ารับการฝึกอบรมและนำข้อมูลเหล่านั้นมาใช้ให้เกิดประโยชน์ ในการเตรียมโปรแกรมการฝึกอบรมจะเป็นไปอย่างละเอียดและรอบคอบ รวมทั้งจัดเตรียมทีมงานให้มีความพร้อมในการที่จะเป็นวิทยากรฝึกอบรม

3. จัดเตรียมวัสดุอุปกรณ์และเครื่องมือที่จำเป็นจะต้องใช้ เพื่อช่วยเพิ่มประสิทธิภาพในการฝึกอบรม เช่น วีดีโอโปรเจคเตอร์ เครื่องฉายภาพทึบแสง แผ่นใสสี สไลด์ ฯลฯ

4. ประสานงานในเรื่องการจัดเตรียมงาน เตรียมพร้อมทุกด้านที่เกี่ยวข้องกับกระบวนการในการจัดฝึกอบรม เพื่อความสะดวกและราบรื่นในการดำเนินการตามโครงการ เช่น สถานที่ อาหาร ระบบไฟฟ้า แสง สี เสียง ฯลฯ

5. ร่วมปรึกษาหารือทีมงาน เพื่อวางแผนการจัดกิจกรรมการฝึกอบรมให้เป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ ช่วยให้สมาชิกผู้เข้ารับการฝึกอบรมได้รับความรู้ความเข้าใจ บรรลุผลตามจุดมุ่งหมายที่ตั้งเอาไว้ซึ่งวิทยากรจะต้องดำเนินการดังต่อไปนี้

5.1 สร้างบรรยากาศการเรียนรู้ วิทยากรการฝึกอบรม จะต้องเป็นผู้ที่สร้างบรรยากาศเพื่อจูงใจ ส่งเสริม และเร่งเร้าให้สมาชิกเกิดความสนใจที่จะเรียนรู้ รวมทั้งจัดประสบการณ์การเรียนรู้หลายรูปแบบที่จะช่วยให้ผู้เข้ารับการอบรมเกิดความเข้าใจเนื้อหาที่เรียนมากยิ่งขึ้น

5.2 วิทยากรจะต้องเป็นผู้ที่ถ่ายทอดข้อมูล ความรู้ ความคิด ประสบการณ์ ให้ผู้เข้ารับการฝึกอบรมในฐานะนักวิชาการเพื่อสร้างความรู้ความเข้าใจที่ถูกต้องให้ผู้เข้ารับการฝึกอบรมและวิทยากรจะต้องมีทัสนคติที่ดีต่อผู้เข้ารับการฝึกอบรมด้วย

5.3 วิทยากรจะต้องทำตัวเป็นต้นแบบ เป็นแม่พิมพ์หรือเป็นแบบอย่างที่ดีแก่ผู้เข้ารับการฝึกอบรม สิ่งใดที่วิทยากรต้องการให้ผู้เข้ารับการฝึกอบรมประพฤติปฏิบัติ วิทยากรควรประพฤติปฏิบัติให้เป็นแบบอย่างด้วย เพื่อความศักดิ์สิทธิ์ในเชิงวิชาการ

5.4 วิทยากรจะต้องทำหน้าที่เป็นคตัวกลาง เชื่อมโยงและประสานความคิด เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพการสื่อความหมายในการสร้างความเช้าใจให้กับผู้เข้ารับการฝึกอบรมได้เข้าใจถูกต้องตรงกัน พร้อมทั้งคอยชี้แนะและแก้ปัญหากลุ่มในบางโอกาส เพราะกระบวนการการเรียนรู้โดยอาศัยวิธีการเรียนจากกิจกรรมกลุ่มสัมพันธ์เป็นไปในลักษระที่กลุ่มจะต้องแสดงความคิดและทำงานร่วมกันเป็นทีม

6. เมื่อเสร็จสิ้นกระบวนการในการฝึกอบรม วิทยากรจะต้องทำหน้าที่ประเมินผลการฝึกอบรมว่าบรรลุเป้าหมายมากน้อยเพียงใด และแจ้งผลการประเมินให้กับผู้เข้ารับการฝึกอบรมได้ทราบด้วย

จากที่กล่าวมาแล้วจะเห็นได้ว่า วิทยากรเป็นหัวใจสำคัญที่จะช่วยให้การฝึกอบรมสัมฤทธิผลหรือล้มเหลว เพราะบทบาทในกระบวนการเรียนการสอนอยู่ที่วิทยากร ทุกคนเป็นวิทยากรได้ แต่จะเป็นวิทยากรที่ดีหรือไม่เพียงใดขึ้นอยู่กับการพัฒนาตนเองให้มีความรู้ ความสามารถ ทักษะ บุคลิกภาพ และคุณลักษณะดังต่อไปนี้

1. วิทยากรจะต้องเป็นผู้มีบุคคลิกที่ดี เป็นที่น่าเชื่อถือ และเป็นกันเองกับผู้เข้ารับการฝึกอบรม เพื่อสร้างบรรยากาศแห่งความสมานฉันท์และจูงใจผู้เข้ารับการฝึกอบรม

2. วิทยากรจะต้องมีทัศนคติที่ดีต่อผู้เข้ารับการฝึกอบรมทุกคน

3. วิทยากรจะต้องมีทักษะในการฟังและการสั่ง ทั้งในรูปของถ้อยคำสำนวนภาษาและการจับใจความสำคัญ คือสามารถรับฟังคนอื่นได้อย่างเข้าใจแจ่มแจ้ง และจะต้องเคารพในความคิดเห็นของผู้อื่น

4. วิทยากรจะต้องไวต่อการรับความรู้สึกสามารถ อ่านใจสังเกตความต้องการของผู้อื่นและการวิเคราะห์สถานการณ์และถูกต้อง

5. วิทยากรจะต้องใจกว้าง กล้าที่จะยอมรับความผิดพลาดของตนเอง

6. วิทยากรจะต้องเป็นผู้ที่มีความสนใจผู้อื่น ไม่ใช่เรียกร้องให้ผู้อื่นมาสนใจวิทยากร

7. วิทยากรจะต้องเป็นนักมนุษย์สัมพันธ์ อ่านใจเขาใจเราไม่ยกตนข่มท่านหรือแสดงอำนาจ

8. วิทยากรจะต้องไม่วิพากษ์วิจารณ์ หรือแปลพฤติกรรมของผู้อื่นโดยไม่จำเป็น

9. วิทยากรจะต้องไม่เอาปัญหาของตนเองมาเป็นจุดสร้างความสนใจให้กับผู้อื่นจนกระทั่งลืมความต้องการหรือวัตถุประสงค์ของกลุ่ม

10. วิทยากรจะต้องมีเทคนิควิธีการรอบด้าน เพื่อช่วยให้ผู้รับการอบรมสนใจและเกิดความรู้

11. วิทยากรจะต้องรู้จักนำความคิดเห็นของผู้อื่นมาใช้ให้เป็นประโยชน์

12. วิทยากรจะต้องมีความสามารถในการวิเคราะห์ เชื่อมโยงความคิดและสรุปความคิดเห็นต่าง ๆ ได้ดี

13. วิทยากรจะต้องเป็นผู้ที่มีปฏิภาณไหวพริบดีเยี่ยม แก้ปัญหาเฉพาะหน้าอย่างเหมาะสม

ขั้นตอนของการดำเนินการฝึกอบรม

ในการฝึกอบรมแต่ละครั้ง แม้ว่าวิทยากรจะมีบทบาทเฉพาะในบางช่วงเวลาของการฝึกอบรมตามที่ได้พรรณนามาแล้วข้างต้นก็ตามแต่เพื่อให้เกิดประโยชน์แก่ผู้ที่สนใจศึกษาเรื่องการจัดการฝึกอบรมมากยิ่งขึ้น สมควรที่จะนำแผนของการดำเนินการฝึกอบรม 3 ขั้นตอนคือ การดำเนินงานก่อนการฝึกอบรม การดำเนินการระหว่างการฝึกอบรม การดำเนินงานหลังการฝึกอบรม มานำเสนอไว้ด้วยดังนี้